Ərdoğan Putinə niyə “one minute” demir?

06.10.2015 16:10     Müsahibə     2994

“Türkiyənin cənubunda onun əleyhinə baş verən hadisələrə rəsmi Ankara reaksiya vermir”.

Reaksiya.az xəbər verir ki, bu sözləri Türkiyənin İraq və Birləşmiş Krallıqdakı keçmiş səfiri Ünal Çeviköz deyib.

Çevikgöz 2008-ci ildə Olmertin Ankaraya səfərindən sonra İsrailin Qəzzanı bombaladığını xatırladıb: "Sanki kürəyimizdən bıçaqlanmış kimi "Bizə hücumdan heç danışmadı” səbəbilə Davosda “one minute” dedik. İndi cənab prezident Ərdoğanın Moskva səfərindən 3 gün sonra Putin Suriyada İŞİD-i və müxalifləri bombaladı. Nə üçün Rusiyaya, Putinə də “one minute” demirik".

-Ərdoğan Putinə necə təsir edə bilər?

-Moskvada yeni açılan məsciddə 4 illik Suriya siyasətimizin gəldiyi nöqtənin cənazə namazı qılındı. Və təbii ki, Avropa yollarına minlərlə qaçqın səpələnib. Amma hakimiyyət və iqtidar tərəfdarı olan dairələr həmişə haqlıdır. Başqa heç nə olmasa da təkcə Suriya siyasətimizdəki süqut  hakimiyyət üçün yolun sonu olardı. Bölgəyə və son proseslərdə ortaya atılan Rusiya siyasətini yaxşı bilən keçmiş İraq və Birləşmiş Krallıqdakı səfiri Ünal Çeviköz ilə Putinin həmlələrinin mənasından və Suriya siyasətindən danışdıq.

-Rusiya Suriyada niyə bu qədər aktivləşib? Və daha çox meydana atılmaq ehtimalı varmı?

-Rusiyanın Yaxın Şərqdə iki ölkə ilə müttəfiq deməsək də yaxın tərəfdaşlıq əlaqəsi var. İraq və Suriya. İki ölkədə də Baas partiyaları Sovet İttifaqı kommunist partiyası modeli ilə qurulub. İraqa müdaxilə edildiyi zaman Rusiya İraqdakı müştərisini qoruyacaq mövqedə deyildi. Putin vəzifəyə yeni gəlmişdi. Amma Rusiya yavaş-yavaş yenidən super güc olmasa belə, dünyanın ən böyük regional qüvvəsinə malik olduğunu göstərməyə başladı. Rusiya bilir ki, Əsəd getsə öz istədiyi kimi bir Şərqi Aralıq Dənizi tarazlığı qurula bilməz.

-Yəni hakimiyyət dairələrinin dediyi kimi Rusiyanın əsas hədəfi İŞİD və terrorla mübarizə deyil.

-Belə demək düzgün olmaz. Terrorla mübarizə Rusiya üçün də çox əhəmiyyətlidir. Moskvanı Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Çeçenistan və Dağıstandakı vəhhabi fəaliyyətləri çox narahat edirdi. Vizaların ləğvindən sonra Rus vətəndaşları Türkiyəyə çox rahat səyahət etməyə başladı. Rusiya, İŞİD sıralarındakı Qafqaz əsillilərin geri qayıtmasından narahatdır.

-Rusiyanın daha çox meydana atılmaq ehtimalı var.

-Putin quruda hər hansı bir formada mövcud olmayacaqlarını söylədi. Rus əsgərləri Suriya qoşunlarının yanında İŞİD-ə qarşı vuruşur, yoxsa, yox. Qərb bunu etmirsə, Rusiya da etməyəcək. Onsuz da İran və Hizbullahın qurudan töhfə verəcəyi məlumdur. Rusiya, İran, İraq və Suriya kvarteti bu məsələdə ortaq anlayış içində olduqlarını elan etdilər.

-Türkiyənin Rusiyanın Yaxın Şərq siyasəti ilə bağlı perspektivləri bir növ “isti dənizlərə enmə siyasəti” mərhələsindədir. Suriya Rusiya üçün niyə bu qədər əhəmiyyətlidir?

-İsti dənizlər ifadəsi çox dayaz bir anlayışdır. Rusiya kimi bir dövlətin isti dənizlərə enmə kimi bir qorxusu yoxdur. İstədiyi zaman təyyarə gəmiləri vasitəsilə isti dənizlərə enmə imkanına malikdir. Rusiya Şimal Qütbü və Şimal Dənizini az qala milli su sərhədləri halına gətirib və bu nəzarəti dünyanın bütün dənizlərinə yayma imkanına malikdir. Şərqi Aralıq dənizində Tartusta  bazası var. Qaldı ki, Şərqi Aralıq Dənizdəki rus gəmi fitləri liman çağırışı etdiyi zaman Limasol və Larnaka gedirlər.

-NATO "Rusiyanın hədəfi müttəfiqlərə qarşı bir müdafiə xətti yaratmaqdır” deyib.

-Müdafiə xətti olsa belə bu, birdəfəyə isti münaqişəyə çevrilmir. Amma yeni müdafiə xəttini yeni soyuq müharibənin xəbərçisi ola bilər. Tarazlıq qurulduqdan sonra daha əvvəl yaşanan soyuq müharibənin yeni səhnəsi Suriya ola bilər.

-Rusiya meydana atılıb İrana Qərb blokundan istədiyi şeyləri almaq fürsəti yaranıb. Çin donanmasına aid bir gəmi Aralıq dənizindədir. Bəs Türkiyə? Biz Suriya böhranında haradayıq?

-İşin mənfi tərəfi də budur. Bütün bu ölkələrdən əvvəl işin başında Türkiyənin olması lazımdır. Amma yox. Əsas məsələ təkcə Suriya deyil. Mübarizə İraqda da davam edir. Türkiyənin cənubunda xoşumuza gəlməyən, əleyhimizə balansın dəyişilməsi baş verir, amma biz o səhnədə yoxuq. Türkiyə yoxdur. Bunun səbəbi, Türkiyənin son bir neçə ildə ənənəvi siyasətində bütün iştirakçılara qarşı bərabər məsafədə olma prinsipindən imtina etməsidir. Artıq belə bir prinsip yoxdur. Amerika PYD ilə işləyir, biz isə PYD-ə terrorçu deyirik. Amma ABŞ PYD-ni terrorçu olaraq görmür. Rusiya kəskin şəkildə "Kürdlər İŞİD-ə qarşı mübarizə aparır” deyib. Biz həm ABŞ, həm də Rusiya ilə birlikdə işləməyi rədd edirik. Kənarda qalmış vəziyyətdəyik. Yeni qurulacaq Suriyada Türkiyənin fikirləri nə qədər dincələcək, ciddiyə alınacaq bu sual altındadır.

-Türk diplomatiyası hakimiyyətin Türkiyənin xarici siyasətindən kənara çıxmasına mane olardımı?

-Mane olardı, amma təəssüf ki, siyasi nüfuz diplomatiyanı əvvəlki kimi nəzərə almır. Problem də elə budur. Siyasi hakimiyyət bu gün "Hər şeyin ən doğrusunu mən bilərəm, fikrindədir”.

-Bir də “Milli Təhlükəsizlik Təşkiltı (MİT) bilər” düşüncəsindədir…

-Bəli, MİT-i də siyasi nüfuzunun bir parçası halına gətirdilər. Siyasi nüfuz MİT-dən eşitmək istədiklərini alır. MİT-in müxtəlif hadisələrdə çox mühüm kəşfiyyat xətaları olduğuna dair müxtəlif mənbələrdə hesabatlar gördük. Suriya haqqında MİT-dən sağlam kəşfiyyat və məlumat gəldiyi məsələsində mən əmin deyiləm şəxsən. Həm silahlı qüvvələr, həm də diplomatiyanın dilə gətirdiyi qayğılar nəzərə alınmadır. Həmişə MİT və MİT-in sədri ön planda olub.

-Hakimiyyət dəyişmədən xarici siyasət yenidən doğru yolu tuta bilərmi?

-İqtidardakı hakim anlayış dəyişilmədikcə xarici siyasətdə də dəyişiklik olmaz. Bu anlayışın dəyişməsi üçün isə hakimiyyət dəyişilməlidir. Əminəm ki, bəzi məsləhətçilər səhv edildiyini görmür, bəziləri də səhv edildiyini söyləmək cəsarətini göstərmir. Səhvi etiraf etmək, üzr istəmək yüksək keyfiyyət sayılmır. Səhvinizi etiraf edin.

-Hakimiyyət üçün səhv etdiklərini qəbul etmək siyasi intihar mənasına gəlmirmi?

-Bax, əsas məsələ budur. Hakimiyyət xarici siyasət dəyişikliyini özünün də mövqe sürüşməsi kimi görməkdədir. Elə bir monolit sistemdə özünü realizə edib ki, hər bir düşüncəsi özününkü kimi təqdim edir. Xarici siyasət də bu vəziyyətə gəlib. Dəyişikliyi özünün mövqe sürüşməsi kimi görür və onlar öz səhvlərinə davam edirlər.

-Yaxın gələcəkdə köklü bir hakimiyyət dəyişikliyi görünmür. Bu proses bizi hara aparır?

-Türkiyə getdikcə daha çox yalnızlaşacaq. Özümüzü strateji tərəfdaş hesab etdiyimiz ABŞ ilə də fikir ayrılıqlarımız daha da artacaq, daha da kəskinləşəcək.

-Niyə ABŞ üçün “Özümüzü strateji tərəfdaş gördük” dediniz?

-Çünki Amerika bizi strateji tərəfdaş kimi, yoxsa çox əhəmiyyətli strateji müttəfiq olaraq görür. Bunu müəyyən etmək lazımdır. Bir az əvvəl danışdıq. Rusiya-İran-İraq-Suriya ittifaqı Türkiyənin şərq və cənubi əhatə etmiş bir qurum olacaq. NATO və öz ittifaqımın içində də yalnızlaşmış bir vəziyyətdə bu qəbuledilməzdir.

-Sizcə Davudoğlunun sərhəddə 3 yeni şəhər layihəsinin hədəfi nədir? Suriya kürdləri layihənin abadlıq yox, demoqrafik quruluşu dəyişdirmək məqsədli olduğunu irəli sürür.

-Belə bir hədəf varsa, çox yanlışdır. Başqa bir ölkənin demoqrafik quruluşunu dəyişdirmək üçün sosial mühəndislik səyi qəbul edilməzdir. Çünki bu, Türkiyənin gələcəkdə orada yarana biləcək qüvvələri görmədən qütbləşdirməsi deməkdir. Gələcəkdə orada yarana biləcək federal quruluşun ünsürləri ilə aranıza məsafə qoyduğunuz mənasına gəlir.

-Türkiyənin PKK-dan ayrı  tutaraq PYD ilə əməkdaşlıq imkanı olmalıdırmı?

-Belə bir imkanın olub-olmadığını bilmirəm, amma olmalıdır. Çünki Suriyanın gələcəyinin qurulmasında kürd faktoru masada olacaq. Türkiyənin də o həqiqəti indidən görüb yaxşı münasibətlər qurmaq üçün yollar axtarması lazımdır. Öz daxilindəki ünsürü sərhədləriniz xaricində özünüzdən uzaqlaşdırarsanız  qütbləşmə içəridə xroniki hal alar. Bu səbəblə Suriya və İraq siyasəti Türkiyənin daxili məsələləri ilə çox əlaqəlidir. Həll prosesi müvəffəqiyyətsizliyə uğradı, Kobanidə yaşayanlar Suriya federasiyasının bir parçası olsa, nə edəcəksiniz? Sərhədimizdə birbaşa dolayı sahib olmağımız lazım olan faktorlar olsa, onları qəbul etmədən necə keçirik Dəməşqə? Ya da artıq hansı şəhər paytaxt olacaqsa.

-Rusiyanın regionda meydana atılması Rusiya-Türkiyə münasibətlərinə necə təsir göstərir?

-Tarazlıqlar Rusiya xeyrinə dəyişir və nəzarəti daha çox öz əlində saxlayır. Enerji əlaqələrində Rusiya hazırda necə olsa da pulunu aldığı üçün problem görmür. Amma münasibətlər gərginləşsə Orta Avropa ölkələrinə qarşı enerji məsələsində sui-istifadə etdiyi kimi, Türkiyəyə qarşı da istifadə edə bilər. Bunlar təhlükəli proseslərdir. Tarazlığın daim Rusiya lehinə olması gələcəkdə Türkiyəni çətinə sala bilər.

-Prezident Ərdoğan sanki Putini razı salmaqdan ümidli kimi görünürdü...

-Rusiyaya təsir edəcəyini düşünmək yanlış bir qərardır. Rusiya yəqin ki Suriya siyasətini bizə məsləhətləşərək müəyyənləşdirəcək, ya da dəyişdirəcək deyil. Belə ki, Ərdoğanın Moskva səfərindən 3 gün sonra Nitekimin BMT-dəki açıqlamaları, həm də Suriyadakı bombardmanlar vəziyyətin Ərdoğanın düşündüyü ya da bizə dediyi kimi olmadığını göstərdi. İsrail 2008-ci ildə Ehud Olmertin Ankara səfərindən sonra gedib Qəzzanı bombaladı. Biz sanki kürəyimizdən bıçaqlamış kimi "Bizə hücumdan heç danışmadı" dedik. Sonra getdik Davosda İsrailə "one minute” dedik. İndi cənab prezident Ərdoğan gedib Moskvanı ziyarət edib. Görüşdən 3 gün sonra Putin Suriyada İŞİD-i və başqa müxalifləri bombalamağa başladı. Niyə görəsən İsrailə dediyimiz kimi, Rusiyaya, Putinə də “one minute” demirik.

-Ərdoğan razı salmaq məqsədilə Putin ilə yenidən görüşəcəyini açıqlayıb…

-Bu barədə Rusiyanın bizim düşüncəmizə yaxınlaşmasını gözləmək xəyalpərəstlik olar.

-Türkiyənin quru hərəkatı etmək ehtimalı Rusiyanın meydana atılmasına təsir edə bilərmi?

-Əgər Rusiya, Türkiyənin belə bir şeyə cəsarət edə biləcəyini düşünübsə…

-Cəsarət edə bilərmi, Türkiyə?

-Türkiyənin buna cəsarət etməsi mümkün deyil. Doğru da deyil. Çünki şəxsən müharibənin tərəfdarı olmuş olur. Siyasi tərəf olmaqla döyüşən tərəf olmaq başqa şeylərdir. Türkiyənin belə bir təşəbbüs göstərməməsi lazımdır. Olacağını da güman etmirəm.