İlham Əliyevin regional addımları və Yaxın Şərqə baxışı - Muxtar Bəydili yazır...

09.01.2025 16:33 Siyasi reaksiya 260

Qələbədən diplomatiyaya: İlham Əliyevin regional addımları və Yaxın Şərqə baxışı

Qara və Xəzər dənizləri arasında yerləşən Azərbaycan geosiyasi baxımdan enerji və nəqliyyat xətlərinin kəsişməsində yerləşir və Xəzər hövzəsinin enerji resurslarında mühüm paya malikdir. Bu vəziyyət Azərbaycanın regional və qlobal güclər üçün əhəmiyyətini artırsa da, bəzi mənfi cəhətlər də yaradır. SSRİ-nin dağılmasından sonra müstəqilliyini elan edən Azərbaycan Rusiyanın dəstəyi ilə Dağlıq Qarabağın Ermənistan tərəfindən işğalı ilə üzləşmiş, ərazisinin 20 faizi işğal edilmişdir. Bu vəziyyət Azərbaycan üçün böyük travma yaratdı və xarici siyasətində Qarabağın azad edilməsinə üstünlük verdi.

44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Qarabağın azad edilməsinə nail olundu və Azərbaycan xarici siyasətində yeni prioritetlər müəyyənləşdirdi. Bunlara regionun iqtisadi dirçəlişi, Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılması, Cənubi Qafqazda sülhün və sabitliyin bərqərar olması, türk dövlətləri ilə əlaqələrin möhkəmləndirilməsi və Türkiyə ilə strateji müttəfiqliyin qorunması daxildir. Bundan əlavə, Aİ ilə enerji və ticarət əməkdaşlığının inkişafı da Azərbaycanın prioritetləri sırasındadır.

D-8 Sammiti və Azərbaycanın Regional Hərəkəti

Qahirədə səkkiz inkişaf etməkdə olan ölkənin (D-8) İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının 11-ci Zirvə Toplantısı işə başlayıb. Azərbaycanın Baş Naziri Əli Əsədov sammitdə ilk dəfə iştirak edib. Misir prezidenti Əbdülfəttah əs-Sisi sammitdə iştirak edən dövlət və hökumət başçılarını salamlayıb. D-8 Qrupu 1997-ci ildə üzv ölkələr arasında iqtisadi əməkdaşlığı inkişaf etdirmək üçün yaradılıb. Qrupun hazırkı üzvləri Malayziya, İndoneziya, Pakistan, İran, Banqladeş, Misir, Nigeriya və Türkiyədir. Misir gələn ilin sonuna qədər qrupa sədrlik edəcək.

1. Qarabağ Qələbəsindən Sonra Azərbaycanın Artan Regional Gücü

2020-ci ildə 44 günlük müharibədən sonra Azərbaycan işğal altındakı Qarabağ torpaqlarını azad etməklə beynəlxalq aləmdə və regional tarazlıqlarda mühüm uğurlar əldə edib. Prezident İlham Əliyevin bu qələbəsi Azərbaycanın təkcə hərbi qüdrətini deyil, həm də diplomatik və strateji manevr qabiliyyətini nümayiş etdirdi. Qarabağ Qələbəsi Azərbaycanı regionda daha inamlı mövqeyə gətirdi və həm dostlarına, həm də rəqiblərinə güclü mesaj verdi. Bu qələbədən sonra İlham Əliyev öz ölkəsini təkcə Cənubi Qafqazda deyil, həm də daha geniş coğrafiyada effektiv aktyor kimi yerləşdirməyə çalışır. Bu kontekstdə D-8 Sammitində iştirak Azərbaycanın regional siyasətdə daha fəal rol almaq səylərini əks etdirir.

2. Azərbaycanın D-8 Sammitində İlk İştirakı: Yeni Üfüq

Azərbaycanın Baş Naziri Əli Əsədovun D-8 Sammitində iştirakı tarixi addımdır, çünki Azərbaycan ilk dəfədir ki, belə platformalarda iştirak edir. Əsasən müsəlman ölkələrindən ibarət iqtisadi əməkdaşlıq təşkilatı kimi D-8 Yaxın Şərq və Asiya arasında strateji körpü rolunu oynayır. Azərbaycanın bu platformada iştirakı enerji, ticarət və nəqliyyat sahələrində yeni əməkdaşlığı inkişaf etdirmək, Yaxın Şərqlə əlaqələrini gücləndirmək və həm Türkiyə, həm də digər D-8 üzvləri ilə strateji əlaqələrini dərinləşdirmək deməkdir. Bu, Azərbaycanın təkcə Cənubi Qafqazda deyil, həm də Yaxın Şərqdə daha çox görünən aktyora çevrilmək məqsədindən xəbər verir. İlham Əliyevin XXI əsrin “füzyon siyasəti” ilə Yaxın Şərqə açılma strategiyası Azərbaycanı beynəlxalq aləmdə daha güclü mövqeyə gətirə bilər.

3. Suriya və Azərbaycan arasında həmrəylik

Əsəd Ermənistanı dəstəklədiyi üçün Azərbaycan son 12 ildə Əsəd rejimi ilə əlaqələri kəsib. Lakin bir ay əvvəl Əsəd rejiminin süqutu və Əsədin Moskvaya qaçması Suriyada siyasi tarazlığı dəyişdi. Bu inkişaf Azərbaycana Suriya ilə münasibətlərini yenidən gücləndirmək imkanı verdi. Azərbaycan Suriyadakı türkmən soydaşlarının yanında olmaq öhdəliyini bir daha bəyan edib və son vaxtlar Suriyaya humanitar yardım maşınları göndərir. Azərbaycanın bu yardımı Suriya xalqının yenidən qurulması və sağalmasına töhfə vermək məqsədi daşıyır. Bu cür yardım həm Azərbaycanın Yaxın Şərqdə imicini gücləndirə, həm də regional əməkdaşlığa töhfə verə bilər.

4. Prezident Əliyevin Məqsədləri və Mesajları

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin “Türkiyənin xeyrinə olan bizim də maraqlarımızdandır” sözləri Azərbaycan ilə Türkiyə arasında strateji əlaqələrin nə qədər möhkəm və dərin olduğunu vurğulayan ifadədir. Bu bəyanat təkcə iki ölkə arasındakı dostluq münasibətləri üçün deyil, həm də türk dünyası və regional əməkdaşlıq üçün mühüm məna daşıyır.

İki dövlətin qurucusu ulu öndər Mustafa Kamal Atatürkün “Azərbaycanın sevinci sevincimiz, kədəri kədərimizdir” sözləri və Ümummilli Lider Heydər Əliyevin “Bir millət, iki dövlət” şüarı ilə Əl-ələ, çiyin-çiyinə və arxa-arxa bu qardaşlığı heç bir güc Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı bağın təməlini təşkil edən güclü ifadələri sarsıda bilməyəcək.

Cənab İlham Əliyevin bu bəyanatı Azərbaycanın Türkiyə ilə həmrəylik və ortaq maraqlar əsasında fəaliyyət göstərdiyini vurğulayır, eyni zamanda türk dünyası ilə möhkəm əlaqələrini vurğulayır. Azərbaycan və Türkiyənin bir çox sahələrdə oxşar strateji hədəfləri var və bu iki ölkə bir-birini həm iqtisadi, həm də təhlükəsizlik baxımından mühüm müttəfiqlər kimi görür. Bundan əlavə, iki ölkə diplomatik, hərbi, mədəni və ticari əməkdaşlığı gücləndirir, regional və qlobal məsələlərdə ortaq mövqe nümayiş etdirir.

Azərbaycan Türkiyənin Qarabağ müharibəsindəki dəstəyini və regionda Azərbaycanın hüquqlarının müdafiəsindəki rolunu xüsusilə yüksək qiymətləndirir. Qarabağdakı qələbə təkcə Azərbaycan üçün deyil, Türkiyə üçün də böyük strateji qazanc idi. Ona görə də Azərbaycanın Türkiyənin maraqlarına həssaslıqla yanaşması həm siyasi, həm də mədəni baxımdan bir-birinə dəstək və həmrəyliyin nümayişidir.

Cənab İlham Əliyevin son strategiyaları regional liderə çevrilmək və Azərbaycanı qlobal arenada daha görünür etmək məqsədi daşıyır.

- Dostluq əli, yoxsa Çağırış?

Cənab Əliyev Qarabağ Qələbəsindən sonra əldə etdiyi hərbi gücdən diplomatik kozır kimi istifadə edir. Bu kontekstdə müttəfiqlərinə dostluq əli uzatmaqla yanaşı, rəqiblərinə qarşı qətiyyətlə dayana bildiyini göstərir.

- Şahin kimi hədəfin kilidlənməsi:

Onun Yaxın Şərqdə artan iştirakı Azərbaycanın enerji və nəqliyyat siyasətinin bir hissəsidir. Xüsusilə Zəngəzur dəhlizi kimi layihələr həm Azərbaycan, həm də türk dünyası üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir.

Naxçıvanı Türkiyə ilə Azərbaycan sərhədində birləşdirən “Zəngəzur dəhlizi”nin mütləq açılmalı və açılacağını bildirən cənab Əliyev “İrəvan bu faktı nə qədər tez qəbul etsə, bir o qədər yaxşıdır. “Ermənistan Türkiyə ilə Azərbaycan arasında coğrafi maneə olaraq qala bilməz.

Cənab Əliyev bu addımları ilə yeni dünya düzənində körpü rolunu oynamağı, türk və İslam dünyası üçün lider kimi seçilməyi hədəfləyir.

5. Azərbaycanın Artan Təsiri və Gələcək Strateji Hərəkətləri

Qarabağ Qələbəsindən sonra Azərbaycanın yüksələn profilini həm Yaxın Şərqdə, həm də beynəlxalq arenada daha güclü mövqeyə çevirməyə çalışır. Azərbaycanın D-8 Sammitində iştirakı, Suriya xalqına göstərilən yardım və digər strateji addımlar Azərbaycanın regional və qlobal miqyasda yeni rol almaq səylərini əks etdirir. Azərbaycan təkcə enerji və ticarət sahəsində deyil, həm də diplomatiya və humanitar yardım sahəsində daha gözə çarpan aktyora çevrilib.

6. Qara dənizlə Xəzər dənizi arasında: Azərbaycanın geosiyasi mövqeyi

Azərbaycan Qara və Xəzər dənizləri arasında yerləşir və Cənubi Qafqazın mərkəzi ölkəsidir və geosiyasi mövqeyinə görə cənub-şimal və şərq-qərb enerji və nəqliyyat xətlərinin kəsişməsində yerləşir. Xəzər hövzəsində enerji ehtiyatlarının əhəmiyyətli bir hissəsinə malik olan Azərbaycan bu üstünlüyü ilə regional və qlobal güclərin diqqətini çəkir. Lakin bu vəziyyət ölkə üçün üstünlüklərlə yanaşı, mənfi cəhətlər də yaradır.

7. Qarabağ qələbəsi və yeni dövrün prioritetləri

Qarabağ Qələbəsindən sonra Azərbaycan xarici siyasətində yeni prioritetlərə diqqət yetirdi. Bu prioritetlərə müharibə yaralarının sağaldılması və iqtisadi canlılığın təmin edilməsi, Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılması, Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyin yaradılması, türk dövlətləri ilə əlaqələrin dərinləşdirilməsi, Türkiyə ilə strateji müttəfiqlik əlaqələrinin gücləndirilməsi daxildir.

8. Azərbaycan-Türkiyə Əməkdaşlığı və Onun Qlobal Yansımaları

İkinci Qarabağ müharibəsi Azərbaycanın qələbəsi ilə başa çatdı və Türkiyənin bu prosesdə dəstəyi tarixi əhəmiyyət kəsb etdi. Türkiyə bütün müharibə boyu Azərbaycana güclü dəstək verdi. Azərbaycan və Türkiyə Qafqazda 30 illik status-kvonu sarsıtdı və yeni balansların formalaşmasına yol açdı. Azərbaycan-Türkiyə tərəfdaşlığı regional və qlobal səviyyədə təsir yaratmağa davam edəcək.

9. Azərbaycan təyyarəsinin vurulması və Rusiyanın üzr istəməsi

Qarabağ qələbəsindən sonra Azərbaycanla Rusiya arasında gözlənilməz gərginlik yaranıb. Rusiya hava məkanında Azərbaycan təyyarəsi təsadüfən vurulub. Hadisədən sonra Rusiya Azərbaycandan üzr istəyib və münasibətlərdəki gərginlik qismən sakitləşib.

10. Dünyada və regionda tarazlıqların yenidən formalaşdırılması

İkinci Qarabağ müharibəsinin təkcə Azərbaycan və Ermənistana deyil, həm də Rusiya və İran kimi regional aktorlara təsir edən nəticələri oldu. Azərbaycan və Türkiyə arasında strateji əməkdaşlıq regionda güc balansını xeyli dəyişib. Rusiya və İran bu hadisələri diqqətlə izləyir.

Dünyada tarazlıqların dəyişdiyini deyən Əliyev “Ermənistana baş verənləri yaxşı qiymətləndirməyi məsləhət görürəm. Dostları siyasi səhnədən biabırçı şəkildə geri çəkilirlər. Kanadanın baş naziri Castin Trüdo istefaya getməyə məcbur olub. "Biz Fransada baş verənləri də görürük" dedi.

Fransa administrasiyasının və siyasi sisteminin Azərbaycana qarşı yekdil mövqedə olduğunu deyən Əliyev təkcə iqtidarın deyil, hakimiyyətə can atanların da eyni fikirdə olduğunu bildirib və əlavə edib: “İslamofobiya və ksenofobiya Fransa siyasətçilərinin ən mühüm xüsusiyyətləridir”.

Azərbaycan lideri Brüsseli də tənqid edib və bildirib ki, onunla danışmaq istəyən Aİ liderləri Bakıya gəlsinlər.

11. Altıtərəfli Platforma və Regional Əməkdaşlıq

Prezidentlər Ərdoğan və Əliyev tərəfindən irəli sürülən “Altıhissəli Platforma” təklifi Türkiyə və Azərbaycanın regional sabitliyi təmin etmək məqsədini nümayiş etdirir. Bu mexanizmin effektiv olması üçün Ermənistan təcavüzkar siyasətindən, Rusiya və İran isə qarşıdurma siyasətindən əl çəkməlidir.

12. Azərbaycanın Suriyada Mümkün Rolu

Azərbaycanın Suriyadakı mümkün rolu Türkiyənin regional siyasətləri və Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığının yeni ölçüsü ilə bağlıdır. Azərbaycan Suriyanın yenidən qurulmasına töhfə verməklə enerji resursları və iqtisadi inkişaf sahəsində təcrübəsini ötürə bilər. Eyni zamanda Qarabağ müharibəsindən sonra əldə etdiyi diplomatik təcrübə ilə Suriyada sülhün təmin olunması üçün təşəbbüslər irəli sürə bilər.

13. Siyasi və Diplomatik Dəstək:

Türkiyənin Suriya siyasətinə Azərbaycanın da daxil edilməsini xüsusilə Qərb və Rusiya ilə balanslaşdırma siyasətinin tərkib hissəsi kimi qiymətləndirmək olar. Azərbaycan Suriyanın gələcəyi ilə bağlı platformalarda Türkiyənin tezislərini dəstəkləyən diplomatik aktor kimi öz yerini tuta bilər.

- Rusiya və İranın reaksiyaları

Azərbaycanın Suriyadakı fəal rolunu Rusiya və İran kimi regional aktorlar diqqətlə izləyəcək.

- Rusiya:

Suriyada hərbi və siyasi varlığını saxlamaq istəyən Rusiya Türkiyə və Azərbaycanın bölgədə təsirini artırmasından narahat ola bilər. Lakin 2022-ci ildə Azərbaycanla Rusiya arasında imzalanmış hərtərəfli saziş bu iki ölkə arasında münasibətlərin tamamilə korlanmasının qarşısını ala bilər. Azərbaycan Türkiyə ilə Rusiya arasında balans siyasətini davam etdirməklə hərəkət edə bilər.

- İran:

İran Suriyada təsirini artırmağa çalışdıqca Azərbaycanın regiondakı rolunu təhlükə kimi qəbul edə bilər. Azərbaycan və Türkiyənin birgə fəaliyyəti İranın bölgədəki təsirini məhdudlaşdıra bilər. Bununla belə, Azərbaycanın İrana qarşı birbaşa addım atacağı ehtimalı yoxdur.

14. Gələcək Strateji Nəticələr

- Türkiyə ilə ittifaqın gücləndirilməsi:

Azərbaycanın Suriyadakı mövcudluğu Türkiyə ilə strateji tərəfdaşlığını daha da gücləndirəcək. Bu, iki ölkəyə iqtisadi inkişaf layihələrində, eləcə də hərbi və siyasi əməkdaşlıqda birgə işləməyə imkan verə bilər.

- Regional Rəhbərlik:

Azərbaycan Suriyadakı mövcudluğu ilə təkcə Qafqazda deyil, Yaxın Şərqdə də aktyora çevrilə bilər. Bu vəziyyət Azərbaycanın geosiyasi əhəmiyyətini artıracaq.

- Beynəlxalq Reputasiya:

Suriyada sülh və yenidənqurma proseslərinə töhfə vermək, beynəlxalq səviyyədə nüfuzunu artıraraq qlobal işlərdə daha təsirli bir aktor olmaq yolunda da mühüm addımlar atacaq.

Qarabağ zəfəri və ondan sonrakı proseslər Azərbaycanın regional və qlobal arenada yüksələn gücə çevrilməsinə şərait yaratdı və Türkiyə ilə strateji tərəfdaşlığını daha da gücləndirdi.

Yekun olaraq:

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2020-ci ildə Qarabağ Qələbəsindən sonra atdığı addımlarla həm şahin məqsədlərə cəmləşərək, həm regional gücünü möhkəmləndirmək, həm də dünyaya meydan oxumaq məqsədi güdür. Əliyev Azərbaycanı təkcə hərbi deyil, həm də diplomatik, iqtisadi və mədəni sahələrdə daha güclü oyunçuya çevirməyi hədəfləyir. Bu kontekstdə Zəngəzur dəhlizi kimi strateji layihələr vasitəsilə Azərbaycanın regional və qlobal təsirini artırmaq istəyir.

Bununla belə, Əliyev opponentlərinə qarşı qəti mövqe sərgiləməklə zeytun budağının uzanması strategiyasını da nəzərdən keçirir. Türkiyə ilə sıx əməkdaşlığı və türk dünyası ilə güclü əlaqələri ilə Azərbaycan qlobal səviyyədə daha effektiv oyunçu olmağı hədəfləyir və İnkişaf etməkdə olan Səkkiz Ölkə Təşkilatı (D-8), Aİ kimi beynəlxalq təşkilatların tərəfdaşıdır. , ABŞ, BMT, Avropa Şurası və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı təşkilatları ilə əlaqələrini inkişaf etdirməyi və qlobal nüfuzunu artırmağı hədəfləyir.

Bunlar Azərbaycanın xarici siyasətinin təməl daşlarını təşkil edir və bu əlaqələr onun Türkiyəyə olan inamının və həmrəyliyinin göstəricisidir.

Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev regional güc balansını öz xeyrinə çevirmək, eyni zamanda strateji müttəfiqliklərlə dünyaya meydan oxumaq, dostluq münasibətləri ilə Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə rolunu gücləndirmək məqsədi daşıyır. Bu, həm qarşıdurmanı, həm də dinc əməkdaşlığı birləşdirən strategiya kimi görünür.

Dr. Muxtar Bəydili

Suriya Türkməneli Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətinin sədri