Kapitalizm və internet

16.07.2015 13:26     Sosreaksiya     2428

İnternet hər kəsin istifadəsinə açıqdır, ancaq kapitalizm hər şey üçün bir sahib və qarşılıq tələb etmkdədir. Bu düşüncələrdə yeni bir reaksiyaya və ədalətsizliyə yol açdı. Sərbəst fikirlilik haqqlarının sıx şəkildə yoxlanılması əslində irəliləyişin yavaşlamasına səbəb olur. Yeni texnologiya standart kapitalist idarəçilik modelini üstələmiş vəziyyətdədir. İnsan yaradıcılığını zəncirlərdən qurtarmaq üçün kapitalizmdən də qurtulmamız lazımdır. İnternet bizə sosializmdə nələrin ola biləcəyinə dair bir məlumat verirş onu bizdən almalarına icazə verməyin! Amerika Mərkəzi Bank sədri Alan Greenspan deyir ki, xalqa açıq olan şirkətlərin dörddə üçünün maddi olmayan varlıqlardan yarandığı üçün 80-ci illərin əvvəllərində hardasa 40-dan artıq idi. BMT-nin iqtisadi isalahatı yönündə fikirləşilmişdi. Bəzi insanları çox varlı edən və ortaq sərvətlərinin böyük bir hissəsini təşkil edən “maddi olmayan” “zehni” sərvətlər nələrdir? Bu sərvətlərin böyük bir hissəsinə zehni mülkiyyət deyilir- düşüncələrdəki mülkiyyət. Fikri mülkiyyətin başlıca formaları əmttə nişanları, patentlər və müəlliflik hüququdur. Bəzi hesablamalara görə Microsoft dünyanın ən varlı firmasıdır. Bill Geyts dünyanın ən varlı insanı. Ancaq Microsoftda da keçmişdə digər böyük şirkətlərdə olduğu kimi fiziki sərmayələrlə dəyər ölçülmür.microsoft fikirlərə sahib olduğunu iddia edir. Sahib olduğunu idda etdiyi fikirlər fabric və ofislərimizin işləməsi və birbirimizlə əlaqə qura bilmək üçün ehtoyacımız olan fikirlərdir. İstifadəyə gəlincə fikirlər birbiriylə rəqabətə girməzlər. Tomas Cefersonun irəli sürdüyü kimi işığı bir şamdan o biri şama keşirmək öz işığını zəiflətməz. ceferson bu fikirlərini daş kömür, şamlar və digər maddələr ilə eyni sıraya qoyulmaması və ortaq mənfəət üçün sərbəst hərəkət etmək üçün icazəyə əsaslı səbəb olduğunu düşünürdü. Digər tərəfdən əgər kapitalistlər bacararsa işığı insanlara satmaq üçün də bir qutuya həbs etmək istərlər. Əks təqdirdə insanlar bir şeylər düşünməyi önəmli saymazlar. Fikirlər təbii olaraq insanlığın ortaq misrasının bir parçasıdır. Yuzillər boyunca otlaqlar, balıqçılar, istifadə olunan ərazilər xalq malı kimi qəbul edilmişdiş kapitalizmin ortaya çıxması Marksın ilk sərmayə qazancı adını verdiyi vaxt esas olaraq yüksələn kapitalsit sinfin ortaq mallara əl qoyması və onları qəsb etməsidir. Buna görə insanlar zor da olsa keçinəbilmək üçün zənginlərin hesabına işləmək məcburiyyətində qaldırlar və onları öz mənfəətləri doğrusunda işlətmək üçün lazımi olan mənbələrdən də uzaqlaşdırdı. Hazırda ikinci bir qəsb etmə dalğasının nə ola biləcəyinə şahidik, yaradıcı birliklərimizə müdaxilə edilməsi. Marks bu qanlı zamana dair ilk qəsb hərəkatınn ilk olaraq 15-16-cı yüzilliklərdə başlandığını, bu hərəkətin qanuna qarşı şiddət olaraq təzahür etdiyini işarə edir. 18-ci yüzillikdə baş verən yeniliklər özünü burada göstərir. Belə ki, qanunun xalq torpaqlarını yağmalamaq vəziyyətinə gəlmişdi. Zehni mülkiyyətin ilk forması əmtəə nişanlarıdır. Bunun üçün özünəməxsus bir markanın olması lazımdır. Firmalar marka məsələsində olduqca mühafizəkardılar. Ancaq Əmtəə nişanı haqqında qanunu, patent və müəllif hüquqlarının müştərək yaradıcılarının böyük işlərdə qəsb edilməsində istifadə şəklinin yanında daha az narahat edəndir. Müəlliflik hüququ Müəlliflik hüquqları haqqında qanunu ilk növbədə pirat yayımçılardan qorunmaq üçün yaradıldı, yazarların qorunması üçün deyil. Sadə insanlar qanuna nifrət edirlər. çünki onlar bu qanunun, yayımçıların bir kütlə yaratmasına imkan verərəı kitabı bir rahatlıq halına gətirdiyini gördülər. kitablarda müəllif hüquqlarının sərhədləri vardır. Müəlliflik hüququ müəyyən bir zamandan sonar sona çatar. Müəlliflik hüququ eyni zamanda olduqca uzun bir mərhələyə sahibdir. ABŞ-da bu yazarın ölümündən 70 il sonraya qədər davam edir. Modern texnologiyaya görə bu sonsuzluq deməkdir. BMT-nin meəlliflik hərəkatı bunu qanunsuz sayır və cəzası 10 ilə qədər çıxa bilir. Patentlər Patentlər müştərək yaratdıqlarımızı qəsp etmək üçün aparılan mücadilənin bir parçasıdır. Patentlər icadçının mükafatlandırılması olaraq qəbul edilir. Müəyyən bir zaman icadçılar insanları icadlarını istifadə etməkdə günahkarlandıra bilərlər. İlk olaraq insanlar mütləq pul qazanmaq üçün bir şey icad etmirlər. icad etmək onların daxilində vardır. Internet insanın yorulmaq bilməyən tərəfinin isabtıdır. Insanlığın icad etmə bacarığının acgözlükdən daha önəmli bir motivasyon olduğunun sübutu olaraq cox kəşfçi kasıblıqdan ölmüşdür. Patentlər firmalara aiddir, lakin heç bir firmanın nəsə icad etdiyi görülməmişdir. Bil Geyts bir icadçı deyildir. O bir təşəbbüskardır və insanların fikirlərini satın alır. Əgər Microsoftda işə girərsəniz icad etdiyiniz bir şeyi Microsoftun mülkiyyətinə devr etmək üzərə bir müqavilə bağlayarsız. Microsoft hər il vəkillərinə 100 milyon dollar ödəyir. Bil Geyts “yeni modern komunistləri olduqlarını və bu icadların gərəkli olmadığını düşündüklərini” söyləyənlərə qarşı od püskürür. O bir multi milyarder. Ba adam daha nə qədər icada ehtiyac duyur ki? Keçmidə fəqrli bir düşüncə mövcud idi. “Əgər insanlar bu günün fikirlərinin çoxluğu icad edilmiş və patentləri alındığı bir vəziyyətdə patentlərin necə verilə biləcəyini anlamış olasaylardı bu gün n düsturu təmailə aşınmaya uğramış olacardı.” İnternetin qəsb edilməsi Son on ildə internet istifadəçiləri son illərdə internetin daha çox ticariləşdiyinin fərqindələr. Ticarət səhifələri, promosyonlar, internet üzərindən satışlar adi hala gəldi. Google Akademik-də bir axtarış etdiyinizdə hər hansı bir material əldə etmək üçün ödəmə etməyiniz gərəkdiyini göstərəcək. görəsən Google axtarış matoru necə pul qazanır? əsasən reklam gəlirlərindən. O əsəbləşdirən mərhələlər əsasən sponsor linkləridir. Hər zaman belə deyildi. İnternet fikirlərin ortaq daşıyıcısı, fikirlərin azad paylaşmağın və müstəqil sorğulamanın məcrası olaraq qarşılandı. İnternetə daha çox insane qatıldıkca hər kəs üçün daha işlək bir hala gətirilir. İnternetin əcaib insanların paylaşdığı şeylərlə dolu olduğu mübahisə edilə bilər, amma internetin tək üstünlüyü bu deyil. Əgər yaxınlıqdakı barlardan birinə gedərsəniz bu əcaib tiplərlə orda da rastlaşarsınız. İnternetin gələcəyi konusunda bir savaş davam edir. 20 ildir kapitalistlər bu fenomenə baxırlar və bundan necə pul qazana bildiklərini fikirləşirlər. Böyük şirkətlər internet qəsb edə bilərlərmi? Cavab bəlidir, necə? İnternetə sızmaq üçün istifadə etdikləri zehni mülkiyyət hüquqları qanunidir. Bir internet saytı və ya saytdan bir parça yazışma panelindəki bir mesajdır. Bəzi firmalar internet üçün xüsusi yazışmalar yaradırlar və yazışmaya sahib olduqalrını, kimsəyə istifadə etdirməyəcəklərini önə atırlar. İnternetdə müstəqilliyi müdafiə edənlər ilə müəyyən bir xalq təbəqəsi üzərindən açıq ünsiyyəti dəstəkləyənlər arasında ikiyə bölünmüş vəziyyətdə. İkinci qism komunizmi müdafi etmirlər. Luniks kimi açıq sistemlər istifadəçinin proqramı öz istifadəsinə uyğun dəyişdirməsinə şərait yaradır. Onların mükəmməlliyi yeni texnologiyanın kapitalist istifadə modelinin necə üstələdiyini göstərir. İnsan yaradıcılığını zəncirlərdən qurtara bilmək üçün kapitalizmdən də qurtulmamız gərəkir. İnternet sosializmdə nələrin mümkün ola biləcəyinə dair fikir yaradır. Onu bizdən almalarına icazə verməyin!

Tərcümə: Rumiyyə